Mindfulness kan het beste omschreven worden als “een bewustzijn dat ontstaat door aandacht te schenken, met opzet, in het huidige moment, en dit zonder te oordelen” (Kabat-Zinn 2003, p. 145). Hoewel mindfulness kan worden beschouwd als een eigenschap wordt mindfulness ook algemeen beschouwd als trainbaar, met name door specifieke vormen van meditatie (Chiesa en Malinowski 2011). Veel van het wetenschappelijk onderzoek rond mindfulness is gericht op de effecten ervan op de geestelijke gezondheid. Er is daarbij steeds meer bewijs dat therapeutische benaderingen zoals mindfulness-based stress reduction (MBSR) en mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) een positieve invloed hebben op het mentaal welzijn en goed zijn voor stressmanagement (voor meta-analyses, zie Eberth en Sedlmeier 2012; Goyal et al. 2014; Sedlmeier et al. 2012; Verhaeghen 2017).

Hoewel het doel van mindfulnessinterventies niet specifiek gericht is op het trainen van aandacht, wordt de bevordering van aandachtsvaardigheden cruciaal geacht voor het ontwikkelen en verbeteren van mindfulness (Lutz et al. 2008; Malinowski 2013). Mindfulnesstraining kan dus worden beschouwd als een informele training in aandachtsvaardigheden. In algemene zin kunnen twee categorieën van aandacht-georiënteerde meditatie onderscheiden worden om mindfulness te bevorderen (Travis & Shear, 2010). Bij focused-attention meditatie dient de focus op één enkel ding te liggen, bijvoorbeeld de ademhaling. Het doel is om de geest te kalmeren en te trainen om gedurende langere tijd gefocust te blijven. Bij deze vorm van meditatie is er dus sprake van zowel gecontroleerde als volgehouden aandacht en wordt voortdurend gelet op afleidingen. Wanneer afleiding optreedt, dient men terug te keren naar hetgeen waar op gefocust wordt. Bij open-awareness meditatie worden alle ervaringen, zoals emoties of gedachten, waargenomen zonder te oordelen. Op basis hiervan zou men verwachten dat een mindfulness-training een duidelijk positief effect heeft op aandacht.

Aan de hand van meta-analyses is onderzocht of mindfulnesstraining de aandachtsprestatie bevordert. Verhaeghen (2021) concludeert dat aandachtsprestaties inderdaad samenhangen met mindfulness en mindfulness gerelateerde interventies: mindfulness maakt mensen zowel sneller als nauwkeuriger op aandachtsgerelateerde taken. De gevonden effecten zijn het grootst voor volgehouden aandacht en inhibitie. Mensen die al langer mindfulness beoefenen vertonen daarbij betere aandachtsprestaties en zijn in staat om stimuli nauwkeuriger te verwerken. Voor het meest optimale effect van mindfulnesstraining op de aandachtprestaties dient vooral het aantal sessies vergroot te worden, en niet zozeer de duur van de sessies. Het is dus beter om regelmatig kortere sessies te doen dan af en toe een lange sessie.

Omdat aandacht vaak wordt beschouwd als de poort naar andere aspecten van cognitie kunnen bovenstaande bevindingen grote implicaties hebben. Daarbij is aandacht met name belangrijk voor taken een beroep doen op iemands fluïde intelligentie (Kane en Engle 2002; Smilek et al. 2010).

Referenties

• Chiesa, A., & Malinowski, P. (2011). Mindfulness-based approaches: are they all the same? Journal of Clinical Psychology, 67, 404–424.
• Eberth, J., & Sedlmeier, P. (2012). The effects of mindfulness meditation: a meta-analysis. Mindfulness, 3, 174–189.
• Goyal, M., Singh, S., Sibinga, E. M., Gould, N. F., Rowland-Seymour, A., Sharma, R., Berger, Z., Sleicher, D., Maron, D., Shihab, H. M., Ranasinghe, P. D., Linn, S., Saha, S., Bass, E., & Haythornthwaite, J. A. (2014). Meditation programs for psychological stress and well- being: a systematic review and meta-analysis. JAMA Internal Medicine, 174, 357–368.
• Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: past, present, and future. Clinical psychology: Science and Practice, 10, 144–156.
• Kane, M. J., & Engle, R. W. (2002). The role of prefrontal cortex in working-memory capacity, executive attention, and general fluid intelligence: an individual-differences perspective. Psychonomic Bulletin & Review, 9, 637–671.
• Lutz, A., Slagter, H. A., Dunne, J. D., & Davidson, R. J. (2008). Attention regulation and monitoring in meditation. Trends In Cognitive Sciences, 12, 163–169.
• Malinowski, P. (2013). Neural mechanisms of attentional control in mindfulness meditation. Frontiers in Neuroscience, 7, 8.
• Sedlmeier, P., Eberth, J., Schwarz, M., Zimmermann, D., Haarig, F., Jaeger, S., & Kunze, S. (2012). The psychological effects of medi- tation: a meta-analysis. Psychological Bulletin, 138, 1139–1171.
• Smilek, D., Carriere, J. S., & Cheyne, J. A. (2010). Failures of sustained attention in life, lab, and brain: ecological validity of the SART. Neuropsychologia, 48, 2564–2570.
• Travis, F., & Shear, J. (2010). Focused attention, open monitoring and automatic self-transcending: categories to organize meditations from Vedic, Buddhist and Chinese traditions. Consciousness and Cognition, 19, 1110–1118.
• Verhaeghen, P. (2017). Presence: how mindfulness and meditation shape your brain, mind, and life. New York: Oxford University Press.