Systeembenadering
Systeemtherapeuten bekijken en behandelen psychische problemen in samenhang met het relationele, sociale en culturele systeem waar mensen deel vanuit maken. In de wetenschappelijke factsheet ‘Systeemtherapie bij kinderen, jeugdigen en volwassenen’ van de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP) worden de verschillende soorten systeemtherapie en hun werkzaamheid overzichtelijk op een rijtje gezet.
Gezinstherapie is een belangrijke vorm van systeemtherapie. In de gezinsbenadering zijn verschillende stromingen te onderscheiden. Binnen de structurele stroming ligt het accent op de verhoudingen tussen de gezinsleden en de verhouding tussen het gezin en de buitenwereld. De intergenerationele stroming legt het accent op de loyaliteitsrelatie die er tussen ouders en kinderen bestaan. De strategische stroming richt de aandacht op de interactiepatronen in het gezin (Van As & Janssens, 1994). Vaak wordt ook het circumplex-model van Olsen (1983) gebruikt om gezinnen te typeren. Het model beschrijft drie aspecten die met elkaar een goed beeld geven van een gezin (of een ander systeem):
- Samenhang: de sterkte van de emotionele band tussen gezinsleden en hoe zij daar uiting aan geven.
- Flexibiliteit: de mate waarin de rollen en regels aangepast (kunnen) worden aan de omstandigheden.
- Communicatie: hoe er over samenhang, rollen, regels en andere zaken binnen het gezin wordt gecommuniceerd.
De kern van de systeemtheorie is de aanname dat ons gedrag voor een belangrijk deel door onze positie binnen het systeem wordt bepaald. Omdat de relationele context bepalend is voor het begrijpen van het individu, is het voor de hulpverlener essentieel een goed beeld van het gezin te hebben voordat een interventie wordt geplaatst. Bekende manieren om het gezin in kaart te brengen zijn de tafelopstelling en het genogram.
Een tafelopstelling biedt de mogelijkheid om een probleem inzichtelijk te maken. De cliënt kan het vraagstuk vanaf een afstandje bekijken. Hij kan samen met zijn behandelaar reflecteren op wat hij ziet en ervaart. Benodigdheden zijn een tafel waarop de 'spelers' worden neergezet en houten systeempoppetjes, Playmobil, dierfiguren, gebruiksvoorwerpen, of wat maar voor handen is. Alles wat personen in een systeem kan representeren is bruikbaar.
Een belangrijk hulpmiddel bij het ontdekken van patronen in het systeem is het genogram. Een genogram is een visueel diagram van familiebanden, schematisch uitgewerkt. Het is een getekende familiestamboom, die informatie geeft over familierelaties over ten minste drie generaties. Het biedt een snel beeld van het complete familiepatroon. Het genogram geeft zicht op normen- en waardepatronen die gelden binnen een familie en op de manier waarop die gestalte hebben gekregen in iemands leven. Gebeurtenissen die vanuit systemisch oogpunt belangrijk kunnen zijn, worden met behulp van symbolen aangegeven.