Bij de ontwikkeling van vragenlijsten wordt uitgebreid gekeken naar de betrouwbaarheid en validiteit van het instrument, terwijl een deel van de validiteit wordt bepaald door de manier waarop de onderzochten de vragenlijst invullen. Uit recent Nederlands onderzoek* blijkt dat klachten in de klinische praktijk in 16% van de gevallen niet waarachtig worden gerapporteerd. We spraken met medeauteur van de ADI-NL, Jos de Jonghe, over het belang van het meten van symptoomvaliditeit bij depressie.
"Je kunt er niet altijd vanuit gaan dat de persoon tegenover je naar waarheid antwoord geeft. Met een test voor symptoomvaliditeit onderzoek je of iemand zijn klachten rapporteert zoals ze werkelijk zijn. Iemand kan er belang bij hebben om daar niet eerlijk over te zijn, bijvoorbeeld in een forensische context veinzen dat hij zich niets meer herinnert om straf te ontlopen of te doen verminderen. Ook als mogelijke lestelschade of arbeidsongeschiktheid een rol spelen, kunnen belangen leiden tot overrapportage. Of iemand ervaart wel klachten, maar zet deze sterker aan uit angst niet serieus genomen te worden. Al met al worden klachten lang niet altijd en overal valide gerapporteerd, en is onderzoek naar symptoomvaliditeit zeer relevant."
"Tegenwoordig is de opvatting dat je eigenlijk niets kunt zeggen over een test, als je niet ook symptoomvaliditeit hebt gemeten. Er zijn richtlijnen** die voorschrijven dat je symptoomvaliditeit altijd zou moeten meten. De clinicus denkt dat hij dat zelf goed kan beoordelen, maar onderzoek* wijst uit dat men zich daar lelijk in kan vergissen. Ik maak het zelf ook mee: de onderzochte persoon maakt een serieus sombere indruk en je leeft mee met diegene, maar achteraf gezien blijkt dat geen valide antwoorden zijn gegeven."
"Depressie is één van de meest voorkomende stoornissen in Nederland. Het (op)stellen van de juiste diagnose en behandeling is van groot belang. De ADI-NL meet symptomen van depressie volgens de DSM-5 criteria. De ADI-NL heeft óók een schaal waarmee de symptoomvaliditeit wordt gemeten. Al tientallen jaren wordt internationaal erkend dat het belangrijk en nodig is om te kijken naar de validiteit van de gerapporteerde klachten. De ADI-NL is beknopter dan vergelijkbare lijsten, en de items voor het bepalen van de symptoomvaliditeit zijn subtieler."
Je kunt er niet altijd vanuit gaan dat de persoon tegenover je naar waarheid antwoord geeft
"Het is een redelijk compacte zelfrapportage vragenlijst, met een uitkomstmaat voor depressie en voor symptoomvaliditeit. Om de validiteit van symptomen te bepalen zijn er een aantal items met bizarre symptomen, waarvan alleen een professional weet dat deze niet bij depressie horen. Daaraan kun je herkennen of iemand betrouwbaar antwoord geeft, of aan overrapportage doet. Ook zijn er ‘afleiders’ in de ADI-NL opgenomen. De afleider-items worden niet gescoord, maar zijn er zodat het nog minder opvalt welke items bij de validiteitsschaal horen."
"Nee, deze zijn dan niet betrouwbaar te interpreteren. Als iemand vreemde antwoorden geeft, zou het altijd nog kunnen dat hij eigenlijk wel depressief is. Het kan zijn dat iemand zeker wil weten dat zijn klachten serieus genomen worden, en daarom zijn klachten overdrijft. Maar als je ervanuit gaat dat de ADI-NL gebruikt wordt om te laten zien of iemand depressief is, en de gerapporteerde klachten zijn niet valide, dan is de meting onbetrouwbaar. Je kunt dan alleen zeggen of iemand de test valide heeft ingevuld."
"Het is belangrijk dat een behandelend arts of psycholoog de uitkomsten bespreekbaar maakt. De behandelaar kan aangeven dat de cliënt meer klachten aan lijkt te geven dan er in feite zijn. Vervolgens is het aan de cliënt om een verklaring te geven: waarom gebeurt dat? Overrapporteren zegt waarschijnlijk ook iets over de aard van de behandelrelatie; het wijst op een incongruente samenwerking. En als je niet dezelfde kant op wil in de behandeling, dan heeft dat consequenties voor de effectiviteit ervan."
…dat je eigenlijk niets kunt zeggen over een test, als je niet ook symptoomvaliditeit hebt gemeten
"Tijdens supervisie van een psycholoog in opleiding tot GZ-psycholoog, vertelde zij dat ze al meer dan tien gesprekken had gevoerd met een cliënt, maar dat de klachten niet afnamen. Op mijn aanraden nam ze de ADI-NL af om naast symptomen van depressie ook naar symptoomvaliditeit te kijken, waaruit bleek dat de cliënt haar klachten overdreven had. Het was voor de psycholoog een flinke schok; ze had dat niet zien aankomen en zou de behandeling anders op dezelfde voet hebben voortgezet. In dit soort situaties maakt de ADI-NL, door het beoordelen van depressie èn symptoomvaliditeit, een groot verschil."
De ADI-NL is vanaf nu ook digitaal beschikbaar, in ons online testsysteem HTS. Eenmalig een gratis digitale proefafname invullen, om kennis te maken met de test? Vraag jouw proefafname nu aan, stuur een mail naar advies(at)hogrefe.nl
*Benieuwd naar dit wetenschappelijk onderzoek? Download hier het artikel van Jeroen Roor, Maarten J.V. Peters, Brechje Dandachi-Fitzgerald en Rudolf Ponds.
**Lees hier meer over de richtlijnen voor symptoomvaliditeit in de klinische neuropsychologie.
