In ons leven krijgen we allemaal te maken met angsten, teleurstellingen en pijnlijke ervaringen. De emoties die daarbij horen, kunnen wij over het algemeen goed hanteren. Maar wat gebeurt er als de emoties die we voelen zo sterk zijn dat we ze niet meer kunnen reguleren? Als we ons op negatieve manieren gaan gedragen in een poging ons van die emoties te ontdoen? Wat gebeurt er als ook andere mensen onze emoties niet begrijpen en als die emoties ons leven overhoop gooien?
Als dat gebeurt is er sprake van emotiedisregulatie of emotionele ontregeling. Emotionele ontregeling betekent dat iemand emotioneel reageert op dingen waarop de meeste mensen normaal gesproken niet reageren, dat deze reactie heftiger is dan de situatie rechtvaardigt en dat het iemand meer tijd kost dan gemiddeld om ervan te herstellen of zich weer normaal te voelen. Mensen die moeite hebben met het beheersen of reguleren van hun emoties vinden het vaak lastig om hun emoties te verdragen en hebben er moeite mee om te achterhalen, te begrijpen en te uiten hoe ze zich voelen (Van Dijk, 2013).
Emotionele ontregeling is geen zeldzaam verschijnsel. Ook mensen die geen specifieke geestelijke gezondheidsproblemen hebben kunnen eraan lijden. Wel gaat emotionele ontregeling vaak hand in hand met geestelijke gezondheidsproblemen, zoals een borderline persoonlijkheidsstoornis of stemmings- en angststoornissen.
Volgens de dialectische gedragstherapie is opgroeien in een emotioneel invaliderende omgeving een van de meest voorkomende factoren die bijdragen aan emotionele ontregeling. In een invaliderende omgeving krijgt een kind de boodschap mee dat zijn emoties verkeerd, ongepast of niet in orde zijn. Kinderen die in een dergelijke omgeving opgroeien, leren hun emoties onderdrukken, negeren en vermijden, waardoor ze hun gevoelens als steeds vreemder, enger en verwarrender gaan ervaren (Van Dijk, 2013).
Borderline persoonlijkheidsstoornissen leken lang moeilijk behandelbaar. In de loop van de tijd zijn er vier specifieke therapievormen ontwikkeld: Dialectische gedragstherapie, Schematherapie, Mentaliseren Bevorderende Therapie en Transference Focused Psychotherapy. Dialectische gedragstherapie blijkt een van de effectiefste benaderingen (Rameckers, 2021).
Dialectische gedragstherapie (DGT) is een vorm van psychotherapie die ontwikkeld is door de psychologe Marsha Linehan. Linehans werk is gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie, die zij gebruikte om mensen te behandelen die aan een borderline persoonlijkheidsstoornis leden en waarvan emotionele ontregeling een van de belangrijkste symptomen is. De fundamentele veronderstelling die ten grondslag ligt aan cognitieve gedragstherapie is dat onze emoties, gedachten en gedragingen allemaal verband met elkaar houden, en dat we door een van die dingen te veranderen invloed kunnen uitoefenen op de andere twee.
Dankzij haar werk met patiënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis ging Linehan zich realiseren dat cognitieve gedragstherapie niet toereikend was. Dat bracht haar ertoe om een nieuwe therapie te ontwikkelen. Net als de cognitieve gedragstherapie zijn DGT-vaardigheden gebaseerd op de fundamentele veronderstelling dat onze emoties, gedachten en gedragingen allemaal met elkaar verbonden zijn. Linehan voegde aan dit idee de begrippen mindfulness en acceptatie toe. Mindfulness is een kwestie van bewust leven in het hier en nu en accepteren wat zich aandient. In termen van emotionele ontregeling betekent dit dat je je bewust leert worden van je persoonlijke ervaringen, zoals je emoties, gedachten en gedrag, wat je de kans geeft om op al deze terreinen veranderingen aan te brengen. Een ander kernbegrip binnen DGT is acceptatie. Je leert bijvoorbeeld je emoties accepteren of onderkennen in plaats van te proberen ze weg te duwen of te negeren (Van Dijk, 2013).
Waar het bij dialectische gedragstherapie (DGT) vooral om draait, is dat iemand zijn emotionele pijn op een goede manier leert verdragen. Maar wil DGT echt effectief zijn, dan moet het niet puur als een therapie of een reeks vaardigheden beschouwd worden, maar als een manier van leven. Door deze vaardigheden aan te leren en in het leven toe te passen, kunnen positieve veranderingen teweeg gebracht worden. DGT neemt de pijn niet weg; het helpt iemand om er beter mee te leren leven en zich te gedragen op manieren die op de lange termijn minder pijn veroorzaken.
Omgaan met overweldigende emoties is een methode gebaseerd op DGT. Met behulp van eenvoudige oefeningen, handige checklists en praktische werkbladen leert iemand vier zeer effectieve technieken om heftige gevoelens te herkennen en ermee om te gaan. In het boek Omgaan met overweldigende emoties worden vier basisvaardigheden onderscheiden: mindfulness, emotieregulatie, frustratietolerantie en interpersoonlijke effectiviteit. Met de 52 trainingskaarten van Omgaan met overweldigende emoties kunnen die vaardigheden elke dag geoefend worden.
Dijk, van S.(2013). Je gevoel in balans – effectieve vaardigheden om met overweldigende emoties om te gaan. Amsterdam: Hogrefe Uitgevers.
Rameckers S.A. et al (2021). Effectiveness of psychological treatments for borderline personality disorder and predictors of treament outcomes: A multivariate multilevel meta-analysis of data from all design types. Journal of Clinical Medicine, doi: 10.3390/jcm10235622
