“Bij Biologie zit ik vandaag weer naast Lieke, maar ik durf écht niks tegen haar te zeggen!” “Meneer Brouwer vindt me vast dom als ik deze som niet snap.” “Hoe kan ik tegen de andere jongens zeggen dat ik geen bier lust?” De middelbare school: als het goed is een bron van kennis en een plaats om je vleugels uit te slaan. Maar ook een omgeving waar jongeren worstelen met onzekerheid, zorgen en angst. Dat is van alle tijden, maar neemt de laatste tijden toe.
Jongeren maken op de middelbare school lichamelijk, geestelijk en sociaal een heftige ontwikkeling door, en zijn zoekende naar hun plaats in het leven. Tijdens de puberteit wordt het lichaam overspoeld door hormonen, met heftige en wisselende invloeden op lichaam en geest. Tegelijk proberen jongeren hun eigen identiteit te ontdekken en los te komen van hun ouders. Op zoek naar zelfstandigheid en vrijheid, maar tegelijkertijd soms verloren en onzeker zonder dat vertrouwde gezin. Kern van die zoektocht is het sociale leven en de school, waar jongeren erbij willen horen, geaccepteerd willen worden en populair willen zijn. Dat resulteert in een constant vergelijken met anderen, en vaak een gevoel van niet goed genoeg zijn. Tel daarbij op dat jongeren voor belangrijke keuzes staan over hun eigen toekomst; keuzes die ook angstaanjagend kunnen zijn.
Elke lezer zal bovenstaande levensfase enigszins herkennen, of je nu zestig, veertig of twintig bent. Toch lijkt het probleem nu extra groot. Recent onderzoek door Trimbos en de Universiteit Utrecht wijst uit dat ook in 2022 veel jongeren met mentale problemen kampten. De aantallen zijn niet gedaald, na een sterke stijging van mentale problemen bij jongeren tussen 2017 en 2021. Jongeren, en met name meisjes, gaven aan zich zenuwachtig, bang of ongelukkig te voelen. De oorzaken van die blijvende toename moeten gezocht worden in de druk door schoolwerk, minder positieve sociale relaties, en mogelijk ook zorgen over de wereld en het toegenomen gebruik van sociale media.
Van de Nederlandse jongeren vindt ruim 90 procent aandacht voor mentale gezondheid op school belangrijk. Toch geeft de helft van de jongeren aan dat daar op school geen aandacht voor is. Dat blijkt uit een recente peiling (UNICEF, mei 2023). Daar valt dus veel te winnen, zeker nu naar schatting bijna één op de vijf jongeren een psychische aandoening heeft. Zowel ouders, als de school en professionals zouden daar een rol in moeten hebben.
Ouders kunnen in de eerste plaats natuurlijk opletten. Zij kennen hun kind het beste, dus zullen negatieve veranderingen vaak als eerste zien. En ook als die niet zichtbaar zijn, kunnen ouders vastigheid en structuur bieden, én blijven duidelijk maken dat hun kind een luisterend oor bij hen kan vinden. Liefst zonder te sturen, te dwingen of te oordelen, maar door open vragen te stellen die de jongere de ruimte geven om zich te uiten als die behoefte er is. Als ouder kun je je natuurlijk ook zelf verder verdiepen in de mogelijke problemen van je kind, en je kind daarbij betrekken. (Zie onderaan enkele boeksuggesties.)
Hetzelfde geldt eigenlijk voor scholen. De behoefte van jongeren aan aandacht voor mentale gezondheid zou (meer) een plaats moeten krijgen op school. En dan niet alleen doordat een heldhaftige leraar daar uit eigen initiatief tijd aan besteedt, maar doordat het schoolbreed de norm wordt om mentale gezondheid te bespreken. Naast goede handvatten voor leraren en de aanwezigheid van een toegankelijk zorgteam, zou ook screening algemener moeten worden, bijvoorbeeld in samenwerking met zorgteam, een schoolpsycholoog of de GGD’s. (Zie onderaan enkele screeningsinstrumenten.)
En dan de professionals, waar een jongere waar het mentaal minder goed meegaat als het goed is terechtkomt. Bij hen is in de eerste plaats een goed oog voor de maatschappelijke ontwikkelingen en voor de mogelijke problemen van jongeren belangrijk: heeft die onzekere jongen alleen even wat extra zelfvertrouwen nodig, zit hij vast in een gameverslaving, of worstelt hij eigenlijk met zijn geaardheid? Heeft dat boze meisje meer structuur thuis nodig, ligt er een depressie op de loer, of experimenteert ze stiekem met partydrugs? Dat is soms heel lastig, maar door up-to-date te blijven en met de juiste hulpmiddelen wordt de kans om er op tijd bij te zijn wel een stuk groter! (Zie hieronder enkele relevante vragenlijsten.)
