In de opvoeding worden kinderen begeleid om zich te ontwikkelen tot een zelfstandig individu. Hierbij is het belangrijk dat ouders hun kind in staat stellen om zichzelf te ervaren als verbonden, competent en autonoom. Door het bieden van ouderlijke warmte, structuur, en het stimuleren van autonomie (adaptief opvoedgedrag) kunnen deze basisbehoeften van het kind vervuld worden. De aanwezigheid van ouderlijke vijandigheid, dwang, en overbescherming (maladaptief opvoedgedrag) ondermijnt en frustreert deze behoeften echter juist.

Hechting

Een gebrek aan ouderlijke warmte (aandacht en affectie, sensitiviteit) in de opvoeding blijkt verband te houden met diverse vormen van gehechtheidsproblematiek. Vijandigheid (overreactiviteit, verbale agressie) en dwang (autoritaire controle, schuldinductie, veeleisendheid) hangen vooral sterk samen met ambivalente en gedesorganiseerde hechtingsproblemen. Deze resultaten geven inzicht in de factoren van opvoedgedrag die een grote rol spelen in de kwaliteit van de gehechtheidsrelatie tussen ouders en kinderen.

Internaliserend gedrag

Ouders met vijandig opvoedgedrag rapporteren over hun kinderen bovengemiddeld veel symptomen van depressie en angst. Daarnaast melden kinderen met depressiesymptomen met name een gebrek aan ouderlijke warmte in de opvoeding, terwijl kinderen met angstsymptomen aangeven dat hun ouders veel gebruik maken van dwang (schuldinductie, veeleisendheid). Ook blijkt overbeschermend opvoedgedrag (excessieve controle en excessieve ondersteuning) samen te hangen met de aanwezigheid van angstsymptomen bij kinderen. Deze bevindingen laten zien dat de factoren van opvoedgedrag die een rol spelen bij internaliserende problemen verschillend kunnen zijn voor depressie en angst.

Externaliserend gedrag

Tot slot blijkt ook boos, opstandig en agressief gedrag bij kinderen duidelijk verband te houden met opvoedgedrag van ouders. Een hoge samenhang wordt niet alleen gevonden voor vijandigheid (afwijzing, verbale agressie) en dwang (autoritaire controle, straffen en dreigen); ook een gebrek aan warmte (aandacht en affectie, sensitiviteit) en autonomie (zelfredzaamheid) houden verband met externaliserende gedragsproblemen. Mogelijk is er bij deze verbanden sprake van een wisselwerking: maladaptief opvoedgedrag kan een rol kan spelen in het ontstaan en in stand houden van externaliserend gedrag, maar gedragsproblemen kunnen ook maladaptief opvoedgedrag uitlokken.

Meer lezen?

Het opvoedgedrag werd in dit onderzoek in kaart gebracht met de PABI vragenlijst over opvoedgedrag. Dit instrument werd in Nederland ontwikkeld op basis van de meest recente, wetenschappelijke theorieën over opvoedgedrag. De PABI bestaat uit een ouder- en kindrapportage, kent een breed leeftijdsbereik (3 t/m 17 jaar) en heeft representatieve en leeftijdsspecifieke normen uit 2022.

Referentie

Punt, D. (2023). PABI Vragenlijst over opvoedgedrag. Hogrefe Uitgevers.