Veerkracht: bescherming tegen overspannenheid en burn-out?

Wat is overspannenheid?

Er worden verschillende benamingen voor stressgerelateerde klachten gebruikt, zoals overspannenheid, chronische stress, surmenage, neurasthenie en burn-out. Een veel gebruikte definitie komt uit de Multidisciplinaire richtlijn overspanning en burn-out voor eerstelijnsprofessionals [1]. Bedrijfsartsen gebruiken deze richtlijn ook bij het registreren van beroepsziekten.

Er is sprake van overspannenheid wanneer:

• Ten minste drie van de volgende klachten aanwezig zijn:

             - moeheid
             - gestoorde of onrustige slaap
             - prikkelbaarheid
             - niet tegen drukte/herrie kunnen
             - emotionele labiliteit
             - piekeren
             - zich gejaagd voelen
             - concentratieproblemen en/of vergeetachtigheid

• Gevoelens van controleverlies en/of machteloosheid optreden als reactie op het niet meer kunnen hanteren van stressoren in het dagelijks functioneren.
• Er significante beperkingen optreden in het beroepsmatig en/of sociaal functioneren.
• Het controleverlies en disfunctioneren niet uitsluitend het directe gevolg zijn van een psychiatrische stoornis.

Er is sprake van burn-out wanneer er sprake is van overspannenheid, deze klachten meer dan zes maanden geleden zijn begonnen, en de gevoelens van moeheid en uitputting sterk op de voorgrond staan.

Hoe vaak komt het voor?

In 2019 waren er naar schatting 254.400 personen (84.800 mannen en 169.700 vrouwen) die in de huisartsenpraktijk de diagnose overspannenheid kregen. De diagnose komt bij mannen het meest voor in de leeftijdsgroep 40 tot en met 44 jaar en bij vrouwen in de leeftijdsgroep 35 tot en met 44 jaar. Deze cijfers geven een onderschatting van het vóórkomen van overspannenheid in de bevolking, doordat niet iedereen met deze problemen zich bij de huisarts meldt [2].

Een deel van de mensen meldt zich bijvoorbeeld alleen bij de bedrijfsarts. In 2019 werden 2.222 meldingen van een psychische aandoening geregistreerd bij de Nationale Registratie van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Dit is 60% van het totaal aantal meldingen van beroepsziekten (3.691). Van de 2.222 meldingen van psychische aandoeningen, betrof 74,9% een melding voor overspannenheid en burn-out [3]. Stressgerelateerde klachten komen dus veel voor in de bevolking. Meer dan 15% van de werknemers in Nederland ervaart enkele keren per maand of vaker burn-outklachten [4].
 

Wat kun je er aan doen?

Zowel stressoren uit de omgeving als persoonlijke eigenschappen spelen een rol bij het ontstaan van overspannenheid en burn-out. Wanneer het gaat om preventie of behandeling speelt het begrip psychologische veerkracht (de mate waarin iemand om kan gaan met problemen en tegenslagen in het leven) een grote rol. Wat psychologische veerkracht precies is wordt heel mooi uitgelegd door Richta IJntema [5], die onlangs op dit onderwerp gepromoveerd is. Zij legt uit dat psychologische veerkracht gezien moet worden als een dynamisch proces. Als reactie op een specifieke stressor worden mechanismen in werking gezet om het psychologische evenwicht te behouden of te herstellen. Dit proces wordt beïnvloedt door interne en externe factoren. Veerkracht wordt daarmee de kracht die een persoon zelf opbouwt op basis van de ervaringen met allerlei verschillende stressoren en de kracht die iemand krijgt uit de omgeving via allerlei vormen van steun.

Het idee dat overspannenheid en burn-out meer dan een individueel probleem sluit prima aan bij het whitepaper over burn-out van de sectie Arbeid & Organisatie (A&O) van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP). In dit whitepaper worden de huidige beschikbare onderzoeksresultaten over burn-out op een rij gezet. Ook worden drie vormen van aanpak en drie concrete aanbevelingen besproken: verbeter de maatschappelijke kennis over burn-out, verbeter de toegang tot expertise over burn-out, en maak echt werk van preventie.

Referenties

[1] Verschuren, C.M., Terluin, B., Loo, M.A.J.M., Vendrig, A.A., Bastiaanssen, M.H.H., Vriezen, J.A. (2011). Eén lijn in de eerste lijn bij overspanning en burnout. Multidisciplinaire richtlijn overspanning en burnout voor eerstelijns professionals. Amsterdam, Utrecht: LVE, NHG, NVAB.
[2] www.volksgezondheidenzorg.info/onderwerp/overspannenheid-en-burn-out/cijfers-context/huidige-situatie
[3] Molen, H. van der, Kuijer, P., Groene, G. de, Sorgdrager, B., Lenderink, A. Maas, J. & Brand, T. (2020). Beroepsziekten in cijfers 2020. Amsterdam: Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.
[4] Dam, L.M.C. van, Mars, G.M.J., Knops, J.C.M., Hooftman W.E., Vroome, E.M.M. de, Ramaekers, M.M.M.J. & Janssen, B.J.M. (2021). Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2020: Eerste resultaten en analysemogelijkheden. Leiden/Heerlen: TNO/CBS.
[5] IJntema, R. (2021). Psychologische veerkracht – een uitdaging in alle opzichten. De Psycholoog, 56, 11, 11-21. Amsterdam: NIP.
[6] Portzky, M. (2017). Veerkracht - onze natuurlijke weerstand tegen een leven vol stress. Antwerpen: Witsand Uitgevers.